" ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਸਮਝਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ -- ਮਰਦ ਤਾਂ ' ਬਾਹਰ ' ਭਾਲਦੇ ਹਨ,, ਘਰ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਅਗਲੀ ਵਾਰੀ ਬਾਹਰ ਜਾਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਥੱਕ ਕੇ ਸਾਹ ਲੈਣ ਦਾ ਟਿਕਾਣਾ ਭਰ ਹੈ ।
ਸਾਢੇ ਚਾਰ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ,ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਪਹਿਲੀ ਕਿਤਾਬ ਤੇਜਵੰਤ ਗਿੱਲ ਹੁਰਾਂ ਨੂੰ ਭੇਟ ਕਰਨ ਗਿਆ । ' ਦੇਸ਼ ਸੇਵਕ ' ਅਖ਼ਬਾਰ ਦੇ ਇਸ ਐਡੀਟਰ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਕਦੀ ਵੇਖਿਆ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ । ਕਲਪਨਾ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਕਿਸੇ ਖਰ੍ਹਵੇ ਕਾਮਰੇਡ ਦਾ ਚਿਹਰਾ ਮਨ ਵਿੱਚ ਉਭਰਿਆ ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਪੁੱਛਿਆ : " ਤੁਸੀਂ ਪਰਦੇਸ ਰਹਿੰਦੇ ਹੋ । ਸਲਾਹ ਦਿਉ -- ਜੇ ਬਾਹਰ ਜਾ ਰਹਿਣਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਬੰਦਾ ਦੇਸ ਵਾਲੇ ਆਪਣੇ ਘਰ ਦਾ ਕੀ ਕਰੇ ?"
ਮੈਂ ਠਾਹ ਸੋਟਾ ਮਾਰਿਆ :" ਵੇਚ ਦਿਉ ! ਬਿਨਾਂ ਰਹਿਆਂ ਘਰ ਖੋਲ਼ੇ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਕਿਰਾਏ ਤੇ ਦਿਉ ਤਾਂ ਮੱਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਰੱਖਣ ਦਾ ਕੋਈ ਫ਼ਾਇਦਾ ਨਹੀਂ । ਏਥੇ ਵੇਚੋ, ਓਥੇ ਖਰੀਦ ਲਉ ।"
ਉਹ ਕੁਝ ਵੈਰਾਗ ਨਾਲ ਬੋਲੇ :" ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਦਾ ਕੀ ਕਰੀਏ ਜੋ ਘਰ ਨਾਲ ਜੁੜੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ...."...
ਮੈਨੂੰ ਓਦੋਂ ਪਤਾ ਲੱਗਾ :
ਮੈਂ ਕਿੰਨਾ ਖਰ੍ਹਵਾ ਸਾਂ ....
ਮੇਰੇ ਸਾਮ੍ਹਣੇ ਬੈਠਾ ਬੰਦਾ ਕਿੰਨਾ ਕੋਮਲ ਸੀ !
------------------------------------------
ਡਾ. ਆਤਮਜੀਤ ਹੁਰੀਂ ਕਨੇਡੇ ਆਏ । ਮੈਂ ਪੁੱਛਿਆ :' ਏਥੇ ਪੱਕੇ ਤੌਰ ਤੇ ਹੀ ਆ ਕੇ ਹੀ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦੇ ?'
ਉਹ ਬੋਲੇ :" ਮੈਂ ਆਪਣਾ ਰੰਗ ਨਹੀਂ ਬਦਲ ਸਕਦਾ । ਮਾਤਾ ਪਿਤਾ ਨਹੀਂ ਬਦਲ ਸਕਦਾ । ਮੈਂ ਨਾ ਵੀ ਚਾਹਾਂ ਤਦ ਵੀ ਜਾਤ ਅਤੇ ਧਰਮ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਰਹਿਣਗੇ । ਆਪਣੇ ਸੰਸਕਾਰ, ਆਪਣਾ ਸਰੀਰ ਨਹੀਂ ਵਟਾਅ ਸਕਦਾ । ਨਾ ਮਾਂ ਬੋਲੀ ਛੱਡ ਸਕਦਾ ਹਾਂ । ਏਨਾ ਕੁਝ ਸਵੀਕਾਰ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਹੈ । ਇੱਕ ' ਘਰ ' ਹੀ ਰਹਿ ਗਿਆ -- ਉਹ ਵੀ ਖਿੜੇ ਮੱਥੇ ਸਵੀਕਾਰ ਕਿਉਂ ਨਾ ਕਰਾਂ ?"
ਬੰਦਾ ਘਰ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਦਾ ਹੈ,ਤਾਂ ਹੀ ਘਰ ਬੰਦੇ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਦਾ ਹੈ ।
-----------------------------------------------------------
ਨਾਨਕ ਆਖਦੇ ਹਨ :
" ਮੇਰੇ ਮਨ ਪਰਦੇਸੀ ਵੇ ਪਿਆਰੇ ਆਓ ਘਰੇ ..."
ਨਾਨਕ ਦੀ ਗੱਲ ਵੱਖਰੀ ਹੈ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਕੋਈ ' ਘਰੁ ' ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪਰਤ ਆਉਣ ਲਈ ਉਹ ਮਨ ਪਿਆਰੇ ਨੂੰ ਮੁੜ ਮੁੜ ਵਾਜ ਮਾਰਦੇ ਹਨ । ਨਾਨਕ ਕੋਲ ਕਿਹੜਾ ਘਰ ਹੈ ? ਮੈਂ ਜਾਨਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਅੰਦਰ ਕਿਹੜਾ ' ਘਰ ' ਹੈ ਜਿਸ ਦੇ ਹੁੰਦਿਆਂ ਨਾਨਕ ਤੇ ਬੁੱਧ, ਛੱਤਾਂ ਕਮਰਿਆਂ ਕੰਧਾਂ ਵਾਲਾ ਘਰ ਆਪੇ ਛੱਡ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ; ਆਪ ਕਈਆਂ ਦਾ ' ਘਰ ' ਬਣਦੇ ਹਨ ! ਬੰਦੇ ਅੰਦਰ ਉਹ ਕਿਹੜੀ ਘਟਨਾ ਵਾਪਰਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਮਗਰੋਂ ਉਹ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਜਿੱਡਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਹਰ ਥਾਈਂ ਉਸਦਾ ' ਘਰ ' ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ !
ਮੈਂ ਨਾਨਕ ਨੂੰ -- ਰੱਬ ਦਾ ਪਤਾ ਲੈਣ ਲਈ ਨਹੀਂ -- ਇਸ ਅਨੁਭਵ ਨੂੰ ਜਾਨਣ ਲਈ ਲੱਭਦਾ ਹਾਂ ।
ਨਾਨਕ ਦਾ ਘਰ ਹਰ ਥਾਈਂ ਹੈ । ਉਸੇ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦਾ ਨਾਨਕ ਦਾ ਸਿੱਖ ਬੇਘਰ ਅਨੁਭਵ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਨਾਨਕ ਦਾ ' ਘਰੁ ' ਜਾਨਣ ਲਈ ਸਿੱਖ ਹੋਣਾ ਕਾਫ਼ੀ ਨਹੀਂ ; ਨਾਨਕ ਹੀ ਹੋਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ।"
----------------------------------------------------------------------------
(( ਸੁਖਪਾਲ ਦੀ ਕਿਤਾਬ ' ਰਹਣੁ ਕਿਥਾਊ ਨਾਹਿ ' ਵਿੱਚੋਂ ))
" ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਸਮਝਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ -- ਮਰਦ ਤਾਂ ' ਬਾਹਰ ' ਭਾਲਦੇ ਹਨ,, ਘਰ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਅਗਲੀ ਵਾਰੀ ਬਾਹਰ ਜਾਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਥੱਕ ਕੇ ਸਾਹ ਲੈਣ ਦਾ ਟਿਕਾਣਾ ਭਰ ਹੈ ।
ਸਾਢੇ ਚਾਰ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ,ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਪਹਿਲੀ ਕਿਤਾਬ ਤੇਜਵੰਤ ਗਿੱਲ ਹੁਰਾਂ ਨੂੰ ਭੇਟ ਕਰਨ ਗਿਆ । ' ਦੇਸ਼ ਸੇਵਕ ' ਅਖ਼ਬਾਰ ਦੇ ਇਸ ਐਡੀਟਰ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਕਦੀ ਵੇਖਿਆ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ । ਕਲਪਨਾ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਕਿਸੇ ਖਰ੍ਹਵੇ ਕਾਮਰੇਡ ਦਾ ਚਿਹਰਾ ਮਨ ਵਿੱਚ ਉਭਰਿਆ ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਪੁੱਛਿਆ : " ਤੁਸੀਂ ਪਰਦੇਸ ਰਹਿੰਦੇ ਹੋ । ਸਲਾਹ ਦਿਉ -- ਜੇ ਬਾਹਰ ਜਾ ਰਹਿਣਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਬੰਦਾ ਦੇਸ ਵਾਲੇ ਆਪਣੇ ਘਰ ਦਾ ਕੀ ਕਰੇ ?"
ਮੈਂ ਠਾਹ ਸੋਟਾ ਮਾਰਿਆ :" ਵੇਚ ਦਿਉ ! ਬਿਨਾਂ ਰਹਿਆਂ ਘਰ ਖੋਲ਼ੇ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਕਿਰਾਏ ਤੇ ਦਿਉ ਤਾਂ ਮੱਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਰੱਖਣ ਦਾ ਕੋਈ ਫ਼ਾਇਦਾ ਨਹੀਂ । ਏਥੇ ਵੇਚੋ, ਓਥੇ ਖਰੀਦ ਲਉ ।"
ਉਹ ਕੁਝ ਵੈਰਾਗ ਨਾਲ ਬੋਲੇ :" ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਦਾ ਕੀ ਕਰੀਏ ਜੋ ਘਰ ਨਾਲ ਜੁੜੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ...."...
ਮੈਨੂੰ ਓਦੋਂ ਪਤਾ ਲੱਗਾ :
ਮੈਂ ਕਿੰਨਾ ਖਰ੍ਹਵਾ ਸਾਂ ....
ਮੇਰੇ ਸਾਮ੍ਹਣੇ ਬੈਠਾ ਬੰਦਾ ਕਿੰਨਾ ਕੋਮਲ ਸੀ !
------------------------------------------
ਡਾ. ਆਤਮਜੀਤ ਹੁਰੀਂ ਕਨੇਡੇ ਆਏ । ਮੈਂ ਪੁੱਛਿਆ :' ਏਥੇ ਪੱਕੇ ਤੌਰ ਤੇ ਹੀ ਆ ਕੇ ਹੀ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦੇ ?'
ਉਹ ਬੋਲੇ :" ਮੈਂ ਆਪਣਾ ਰੰਗ ਨਹੀਂ ਬਦਲ ਸਕਦਾ । ਮਾਤਾ ਪਿਤਾ ਨਹੀਂ ਬਦਲ ਸਕਦਾ । ਮੈਂ ਨਾ ਵੀ ਚਾਹਾਂ ਤਦ ਵੀ ਜਾਤ ਅਤੇ ਧਰਮ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਰਹਿਣਗੇ । ਆਪਣੇ ਸੰਸਕਾਰ, ਆਪਣਾ ਸਰੀਰ ਨਹੀਂ ਵਟਾਅ ਸਕਦਾ । ਨਾ ਮਾਂ ਬੋਲੀ ਛੱਡ ਸਕਦਾ ਹਾਂ । ਏਨਾ ਕੁਝ ਸਵੀਕਾਰ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਹੈ । ਇੱਕ ' ਘਰ ' ਹੀ ਰਹਿ ਗਿਆ -- ਉਹ ਵੀ ਖਿੜੇ ਮੱਥੇ ਸਵੀਕਾਰ ਕਿਉਂ ਨਾ ਕਰਾਂ ?"
ਬੰਦਾ ਘਰ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਦਾ ਹੈ,ਤਾਂ ਹੀ ਘਰ ਬੰਦੇ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਦਾ ਹੈ ।
-----------------------------------------------------------
ਨਾਨਕ ਆਖਦੇ ਹਨ :
" ਮੇਰੇ ਮਨ ਪਰਦੇਸੀ ਵੇ ਪਿਆਰੇ ਆਓ ਘਰੇ ..."
ਨਾਨਕ ਦੀ ਗੱਲ ਵੱਖਰੀ ਹੈ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਕੋਈ ' ਘਰੁ ' ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪਰਤ ਆਉਣ ਲਈ ਉਹ ਮਨ ਪਿਆਰੇ ਨੂੰ ਮੁੜ ਮੁੜ ਵਾਜ ਮਾਰਦੇ ਹਨ । ਨਾਨਕ ਕੋਲ ਕਿਹੜਾ ਘਰ ਹੈ ? ਮੈਂ ਜਾਨਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਅੰਦਰ ਕਿਹੜਾ ' ਘਰ ' ਹੈ ਜਿਸ ਦੇ ਹੁੰਦਿਆਂ ਨਾਨਕ ਤੇ ਬੁੱਧ, ਛੱਤਾਂ ਕਮਰਿਆਂ ਕੰਧਾਂ ਵਾਲਾ ਘਰ ਆਪੇ ਛੱਡ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ; ਆਪ ਕਈਆਂ ਦਾ ' ਘਰ ' ਬਣਦੇ ਹਨ ! ਬੰਦੇ ਅੰਦਰ ਉਹ ਕਿਹੜੀ ਘਟਨਾ ਵਾਪਰਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਮਗਰੋਂ ਉਹ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਜਿੱਡਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਹਰ ਥਾਈਂ ਉਸਦਾ ' ਘਰ ' ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ !
ਮੈਂ ਨਾਨਕ ਨੂੰ -- ਰੱਬ ਦਾ ਪਤਾ ਲੈਣ ਲਈ ਨਹੀਂ -- ਇਸ ਅਨੁਭਵ ਨੂੰ ਜਾਨਣ ਲਈ ਲੱਭਦਾ ਹਾਂ ।
ਨਾਨਕ ਦਾ ਘਰ ਹਰ ਥਾਈਂ ਹੈ । ਉਸੇ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦਾ ਨਾਨਕ ਦਾ ਸਿੱਖ ਬੇਘਰ ਅਨੁਭਵ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਨਾਨਕ ਦਾ ' ਘਰੁ ' ਜਾਨਣ ਲਈ ਸਿੱਖ ਹੋਣਾ ਕਾਫ਼ੀ ਨਹੀਂ ; ਨਾਨਕ ਹੀ ਹੋਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ।"
----------------------------------------------------------------------------
(( ਸੁਖਪਾਲ ਦੀ ਕਿਤਾਬ ' ਰਹਣੁ ਕਿਥਾਊ ਨਾਹਿ ' ਵਿੱਚੋਂ ))
