ਹੋਲੀ ਨੂੰ ਕਈ ਨਾਵਾਂ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪ੍ਰਾਤਿਕ ਵੰਡ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਅਲੱਗ-ਅਲੱਗ ਪ੍ਰਾਂਤਾਂ ਵਿੱਚ ਹੋਲੀ ਨੂੰ ਅਲੱਗ-ਅਲੱਗ ਨਾਂਵਾਂ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਦੇ ਜਨਮ ਸਥਾਨ ’ਤੇ ਹੋਲੀ ਨੂੰ ਲੱਠਮਾਰ ਹੋਲੀ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਿਉਹਾਰ ਵਿੱਚ ਇਹ ਰੀਤ ਹੈ ਕਿ ਔਰਤਾਂ ਦੇ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਸੋਟੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤੇ ਆਦਮੀ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਉਨਾਂ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਰੰਗ ਸੁੱਟਣ ਦੀ ਪਰੰਪਰਾ ਦਾ ਆਰੰਭ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਜੀ ਮਹਾਰਾਜ ਨੇ ਰਾਧਾ ਉੱਪਰ ਰੰਗ ਸੁੱਟ ਕੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ।
ਇਸੇ ਤਰਾਂ ਦੁਲੰਦੀ ਹੋਲੀ ਹਰਿਆਣਾ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਦੇ ਲੋਕ ਹੋਲੀ ਤਿਉਹਾਰ ਨੂੰ ਰੰਗ-ਪੰਚਵੀਂ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਜਾਣਦੇ ਹਨ। ਬੰਗਾਲ ਵਿੱਚ ਇਸ ਤਿਉਹਾਰ ਨੂੰ ਬਸੰਤ ਉਤਸਵ ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਹੋਲਾ ਮੁਹੱਲਾ ਕਹਿ ਕੇ ਬੁਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹੋਲਾ ਮੁਹੱਲਾ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਿਉਹਾਰ ਦਾ ਇਕ ਹੋਰ ਨਾਮ ਫਾਗੂ ਪੂਰਨਿਮਾ ਵੀ ਹੈ।
ਪੁਰਾਤਨ ਸਮੇਂ ਤੇ ਅੱਜ ਦੀ ਹੋਲੀ ਵਿੱਚ ਕਾਫੀ ਅੰਤਰ ਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਪੁਰਾਤਨ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਹੋਲੀ ਦੇ ਦਿਨ ਕਈ ਧਾਰਮਿਕ ਰਸਮਾਂ ਵੀ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਸਨ। ਪੂਜਾ ਅਰਚਨਾ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਹੋਲਿਕਾ ਦਾ ਹਨ ਦੀ ਰੀਤ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਚੱਲਤ ਸੀ। ਇਹ ਰੀਤ ਅੱਜ ਕੱਲ ਆਲੋਪ ਹੁੰਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ।
ਹੋਲੀ ਦੇ ਕੁਦਰਤੀ ਰੰਗਾਂ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਆਪਣੇ ਘਰਾਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਰੰਗ ਸਸਤੇ ਵੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਨਾਂ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ ਘਰਾਂ ਵਿਚ ਹਲਦੀ, ਚੰਦਨ ਦੀ ਲੱਕੜ ਤੇ ਮਹਿੰਦੀ ਆਦਿ ਤੋਂ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਹੋਲੀ ਵਿਚ ਕੁਦਰਤੀ ਰੰਗਾਂ ਦੇ ਮਹੱਤਵ ਨੂੰ ਪੁਰਾਤਨ ਲੋਕ ਬਹੁਤ ਭਲੀ-ਭਾਂਤੀ ਜਾਣਦੇ ਸਨ। ਉਨਾਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਰੰਗ ਸਾਡੀ ਚਮੜੀ ਲਈ ਲਾਹੇਵੰਦ ਹਨ ਤੇ ਵਾਲਾਂ ਨੂੰ ਚਮਕਦਾਰ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਅੱਜਕੱਲ ਹੋਲੀ ਵਿੱਚ ਜਿਹੜੇ ਰੰਗਾਂ ਦਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਉਨਾਂ ਵਿੱਚ ਰਸਾਇਣਿਕ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਸਾਡੀ ਸਿਹਤ ਤੇ ਚਮੜੀ ਤੇ ਬੁਰਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਾਉਂਦੇ ਹਨ।
ਹੋਲੀ ਵਿੱਚ ਹੋਲੀ ਦੇ ਗੀਤਾਂ ਦਾ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵ ਹੈ। ਫਿਲਮੀ ਦੁਨੀਆਂ ਨੇ ਹੋਲੀ ਤਿਉਹਾਰ ਸਬੰਧੀ ਗੀਤ-ਸੰਗੀਤ ਤੇ ਨਾਚ ਆਦਿ ਨੂੰ ਬੜਾ ਹੀ ਮਹੱਤਵ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਕਈ ਗੀਤ ਫਿਲਮਾਏ ਗਏ ਹਨ।
ਇਹ ਹਰ ਉਮਰ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ ਹੈ। ਇਸ ਦਿਨ ਕਈ ਰੰਗਾਂ ਦੀਆਂ ਦੁਕਾਨਾਂ ਸਜ਼ੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਲੋਕ ਇਸ ਰੰਗ ਨੂੰ ਪਿਸਤੋਲਾਂ ਜਾਂ ਪਿਚਕਾਰੀਆਂ ਆਦਿ ਵਿੱਚ ਭਰ ਕੇ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਉੱਤੇ ਸੁੱਟਦੇ ਹਨ। ਕੁਝ ਲੋਕ ਆਪਣਿਆਂ ਹੱਥਾਂ ਦੀਆਂ ਮੁੱਠਾਂ ਭਰ ਭਰ ਕੇ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਉੱਪਰ ਸੁੱਟਦੇ ਹਨ।
ਕੁਝ ਲੋਕ ਰੰਗਾਂ ਨਾਲ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਦੇ ਮੱਥੇ ’ਤੇ ਟਿੱਕਾ ਲਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਕੁਝ ਇੱਕ ਪਰੰਪਰਾ ਦੂਜੇ ਦੇ ਕੱਪੜਿਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਰੰਗ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਨੂੰ ਮਨਾਉਣ ਦਾ ਅਸਲ ਉਦੇਸ਼ ਮਨੁੱਖਤਾ ਦੇ ਦਿਲਾਂ ਵਿੱਚ ਪਿਆਰ ਤੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਉਜ਼ਾਗਰ ਕਰਨਾ ਹੈ।
ਪਰਸ਼ੋਤਮ ਲਾਲ ਸਰੋਏ